Waarom het thema “werk”?
Onderzoek de mogelijkheden van bestaanszekerheid voor iedereen. Economische groei leidt niet in alle gevallen tot meer banen. En ondanks de enorme toename van productiviteit, is het inkomen van werknemers relatief gezien weinig gegroeid. Hoe garanderen we bestaanszekerheid? Wat is de rol van betaald en onbetaald werk daarbij? Zijn er alternatieven voor de traditionele 9-5 baan en schept een basisinkomen of Participatie Inkomen mogelijkheden?
Werkloosheid en waardevol werk
De belangrijkste pijler van het huidige werkgelegenheidsbeleid is inzetten op economische groei. De grote tegenstrijdigheid is dat bedrijven die economische groei proberen te bereiken door winstmaximalisatie. De winst kun je maximaliseren door meer opbrengsten of door kostenbesparing, waarbij in het laatste geval vooral werknemers wordt getroffen. Dit kan leiden tot het rechtstreeks verdwijnen van banen – denk aan automatisering en robotisering. Ook kan het resulteren in het verplaatsen van werk naar lagelonenlanden. Het streven naar groei van het BBP leidt in zulke gevallen toch tot verlies van banen. En als er banen bijkomen, is het de vraag hoe betekenisvol die banen zijn voor de mensen die dit werk doen. Dit noemt David Graeber een bullshit job. Deze hoogleraar antropologie aan de London School of Economics schreef dit boek, waarin ook Nederlanders zich herkennen. De cijfers zijn echter onduidelijk, tussen de 5 procent en de 40 procent van de Nederlandse hoogopgeleide werknemers vindt dat hun job overbodig is. Maar ook binnen betekenisvolle banen wordt veel tijd verspild aan wachten, vergaderen, repareren en controleren van werkzaamheden van een ander. Ook bepaald geen waardevolle activiteiten.
Om nog een andere reden is die wil en dwang om alsmaar economisch te groeien uiterst onwenselijk. Ondanks duurzame technologie leidt meer productie binnen de huidige economie tot meer milieuvernietiging, klimaatverandering en uitputting van grondstoffen. Zoals de economie nu werkt is ‘groene groei’ een illusie. Wanneer gaan op groei gefixeerde economen en politici eindelijk beseffen dat een vitaal milieu de werkelijke basis van het menselijk leven én van de economie is? En dus dat die groeidwang die basis elke dag verder ondergraaft? Er is dan ook geen andere conclusie mogelijk: het roer moet stevig om als we werk willen maken van voldoende banen en een goed milieu.
Het kan ook anders
De meeste mensen voelen zich pas volwaardig lid van de samenleving als zij daar via betaald werk een bijdrage aan leveren. Door je werk ben je iemand. Zo zet je je kennis, talenten en creativiteit in. Het versterkt je zelfstandigheid en gevoel van eigenwaarde. Werk biedt voor velen een sociaal kader.
Eerlijk delen en korter werken
Het recht op werk kunnen we garanderen door werk eerlijker te verdelen. Dat hebben we in het verleden ook gedaan. Voor de tweede wereldoorlog werkten mensen vaak meer dan 60 uur per week. Na de oorlog zijn we eerst naar 48 en toen naar 40 uur gegaan. Inmiddels is 36 uur werken al gangbaar. Elke generatie twaalf uur minder. Waarom nu dan niet van 36 naar 24 uur? Dat garandeert voor veel meer mensen kans op een baan. Minder mensen worden uitgesloten, de uitgaven aan sociale uitkeringen dalen sterk, evenals stress en arbeidsverzuim bij werknemers, oudere werknemers kunnen langer doorwerken, de emancipatie wordt bevorderd, uitgaven aan psychische gevolgen van buitensluiting en zelfs de kosten van criminaliteit kunnen dalen. De extra tijd kan ten goede komen aan een leven lang leren, aan vrijwilligerswerk en zorgtaken, aan contacten met familie en anderen.
Een basisinkomen
Door iedere Nederlander te voorzien van een inkomen, garanderen we bestaanszekerheid voor iedereen in Nederland. Een basisinkomen is een periodiek uitgekeerd en vrij besteedbaar bedrag voor iedere burger, dat voldoende is om volwaardig van te leven, zonder dat daar een verplichting tegenover staat en ongeacht het inkomen, vermogen of de samenstelling van het huishouden. Het idee dat iedereen van overheidswege een bepaald inkomen zou moeten ontvangen, ongeacht andere inkomsten en zonder de verplichting om zich beschikbaar te stellen voor de arbeidsmarkt, is voor veel mensen een raar idee. Gratis geld voor iedereen, het boek over het basisinkomen dat Rutger Bregman in 2014 publiceerde, was tegelijkertijd een internationaal succes.
“We hebben de afgelopen 50 jaar hebben we enorm complex systeem gebouwd,” schrijft Robin Fransman in 2014. Doordat alle verschillende belastingen, uitkeringen, toeslagen, wonen en zorg aan elkaar is gekoppeld is een complex systeem ontstaan waarmee niet op voorhand meer te zien is wat beleidskeuzes voor effecten hebben. Deze rondpompmachine kon wel eens duurder blijken te zijn dat het hele basisinkomen.
Participatie Inkomen
Een alternatief voor het basisinkomen is het Participatie Inkomen. Het principe is hetzelfde als het basisinkomen, het idee dat individuen recht hebben op een geldelijke vergoeding van de staat waardoor ze fatsoenlijk kunnen leven. De beweegredenen achter het participatie-inkomen, verschillen echter van het basisinkomen. In het geval van een basisinkomen is geldelijke vergoeding gekoppeld aan het recht op vrijheid van individuen, er wordt geen voorwaarden gesteld aan mensen voor het geld dat ze ontvangen. Bijvoorbeeld dat ze actiever zullen deelnemen aan de gemeenschap. Sommige mensen vinden het gebrek aan voorwaarden zorgwekkend: “Als ik hard werk, mijn belastingen betaal en een basisinkomensstelsel ondersteun, waarom krijgen anderen dan gewoon gratis geld?”
Dit wordt ook wel het Malibu Surfer-probleem genoemd. Het toont een situatie waarin individuen die een uitkering ontvangen, besluiten om op een mooie plek te gaan wonen en de hele dag op het strand te surfen op kosten van de gemeenschap. Participatie Inkomen is de oplossing voor dit probleem, het wordt gedreven door het principe van “wederkerigheid”. Het gaat uit van de noodzaak dat individuen die steun van de staat ontvangen iets terugdoen voor de samenleving. Het betekent wel dat dit systeem complexer is dan een universeel basisinkomen, omdat er controle nodig is op uitgevoerde werkzaamheden voor de samenleving. Een valkuil is dat in het bedenken van werkzaamheden weer ‘bullshit jobs’ ontstaan.
Een uitgebreid (Engelstalig) beleidspaper over Participatie Inkomen vind je op de site van Our New Economy.
Voorbeelden in de praktijk
14 vragen over Basisinkomen
Als je mensen zomaar geld geeft dan doen ze niks meer, denken we vaak. Maar in de afgelopen paar jaar is een revolutie in het denken over armoede, werk en welvaart op gang gekomen. Is het tijd voor een radicale hervorming van onze verzorgingsstaat?
Ik heb het natuurlijk over de groeiende populariteit van het basisinkomen. Het is een idee dat dwars door de oude scheidslijnen van links en rechts heen gaat. En het is een idee dat groot enthousiasme oproept, grote verontwaardiging en bovenal: grote vragen.
Deze organisaties zijn actief met dit thema
Vereniging Basisinkomen staat voor een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen! Een basisinkomen is een maandelijks bedrag voor iedere burger, dat voldoende is om sober van te leven, zonder dat daar een verplichting tegenover staat en ongeacht het inkomen, vermogen of de samenstelling van het huishouden.
Platform DSE (Duurzame en Solidaire Economie) zet zich in voor een rechtvaardige en dienstbare economie die in balans is met het natuurlijk vermogen van de Aarde. Vanuit een mondiale invalshoek richt het platform zich op de Nederlandse economie en samenleving.
Our New Economy (ONE) wil een economie die goede levens voor alle mensen binnen de ecologische grenzen van de Aarde realiseert. Om dit te bereiken ontwikkelt ONE met denkers en ondernemers theorieën en praktijken die aantonen dat het echt anders kan.
Thema Werk in 2015
In 2015 schreef Frans van der Steen van het platformDSE de tekst voor dit thema.