Waarom het thema “economieonderwijs”?
Onderwijs, op elk niveau, speelt een cruciale rol bij het bereiken van een duurzame toekomst. Wat wordt onderwezen vormt de geest van volgende generaties en daarmee onze samenleving. Met het oog op een duurzame toekomst pleiten wij voor een vernieuwing van het economieonderwijs.
Het Economieonderwijs is eenzijdig
De afgelopen decennia is het curriculum op economische faculteiten enorm uitgekleed. De neoklassieke theorie domineert de economische wetenschap. Alternatieve theorieën worden niet serieus behandeld. Het verdwijnen van het wetenschappelijke debat tussen verschillende economische theorieën leidt tot kwaliteitsverlies, waardoor het wetenschappelijke karakter van de economie op het spel komt te staan.
Het gebrek aan intellectuele diversiteit heeft niet alleen gevolgen voor de kwaliteit van de wetenschap, maar beperkt ook ons vermogen om oplossingen te vinden voor de uitdagingen van de 21e eeuw, zoals de instabiliteit van het financiële systeem, de toenemende ongelijkheid, de ecologische crisis en opwarming van de aarde. De wereld staat voor gigantische uitdagingen. Overal ter wereld roepen economiestudenten op om de kloof tussen vragen waarvan het publiek verwacht dat economen die beantwoorden (met inbegrip van de vragen die leerlingen inbrengen in klaslokalen) en de vaak daaraan niet-verwante smalle inhoud van het huidige curriculum, te overbruggen. Ze pleiten voor meer diversiteit in het curriculum omdat ze beseffen dat voor het oplossen van de huidige financiële en ecologische crisis nieuwe inzichten vereist zijn.
Noodzaak van historisch perspectief
Het gebrek aan ideologische tegenstellingen, en de dominantie van het huidige marktdenken, wekt de indruk dat er maar één ‘juiste’ economische theorie bestaat. Iedereen met een beetje historisch besef weet dat dit zeer onwaarschijnlijk is. Nu al denken velen heel anders over economie. Dit dwingt ons tot relativering van de huidige neoklassieke theorie, en benadrukt de noodzaak om in het curriculum meer aandacht te besteden aan de ontwikkeling van het economisch gedachtegoed door de eeuwen heen.
De neoklassieke economie presenteert zichzelf graag als objectieve waardevrije wetenschap. Andere economische theorieën worden weggezet als normatief en niet wetenschappelijk. In werkelijkheid berust elke wetenschappelijke theorie op vooronderstellingen gebaseerd op mensenbeelden. Een economische paradigma wat als zodanig niet herkent wordt is gevaarlijk. Waarden blijven impliciet en worden niet verantwoord in het maatschappelijke debat. Economen verschuilen zich achter wiskundige modellen en zijn niet bereid tot het stellen van fundamenteel ethische vragen zoals: hoe ziet een economie eruit die streeft naar een menswaardig bestaan voor iedereen, nu en later? Daar kan verandering in komen door meer aandacht voor ethiek in het economieonderwijs.
Het kan ook anders
Volgens de filosoof Sedlácek is de huidige neoklassieke economie in tegenstelling tot haar waardevrije claim ‘omgekeerd normatief’. Dat wil zeggen dat wij niet onze waarden inbrengen in de economie, maar dat de economie ons haar waarden oplegt. De economie koloniseert de leefsfeer. Zorg en onderwijs worden onderworpen aan economisch rendement. Universiteiten worden gezien als een instelling waar studenten worden opgeleid voor de arbeidsmarkt, studierendement wordt aldoor gemeten. Maar onafhankelijke wetenschap leidt niet op tot een goed betaalde baan in de Londense city, maar tot een nieuwe Einstein van de economie. Tot vrije en onafhankelijke denkers, die niet bang zijn om verantwoordelijkheid te dragen voor de samenleving en een duurzame toekomst.
De wereld wordt steeds complexer. De uitdagingen waarvoor wij staan zijn niet economisch, sociologisch, juridisch of filosofisch. Ze zijn het allemaal tegelijk. Vanuit de wil de samenleving te begrijpen en oplossingen te vinden voor complexe maatschappelijke problemen moeten we de grenzen tussen disciplines en vakken openbreken, en ook die tussen “vakmensen” en stakeholders. De econoom van de toekomst is breed georiënteerd. Hij voert het gesprek met andere disciplines en betrokken “leken”.
In het voorgezet onderwijs zou deze multidisciplinaire benadering tot uitdrukking kunnen komen in een nieuw vak als Ecosofie, waarin economie, ecologie en filosofie in hun onderlinge verwevenheid worden bestudeerd.
Voorbeelden in de praktijk
Hoe worden economen gevormd?
De economie is het meest centrale systeem van onze leefwereld. Verkiezingen worden beslist op basis van ‘de economie’. Beleid wordt gemaakt op basis van economische ideeën, en in economische termen. Economen zijn de meest prominente sociaal wetenschappers van onze tijd. Maar hoe worden economen gevormd? Welk wereldbeeld krijgen zij mee als economiestudenten? De studentenbeweging Rethinking Economics heeft in een baanbrekend onderzoek alle vakken van economie-Bachelors in Nederland onder de loep genomen.
Deze organisaties zijn actief met dit thema
RE:NL is een netwerk van studenten, academici en gepassioneerde denkers, die samenkomen om het economisch denken te diversifiëren en vernieuwen. Ze streven naar diversiteit in het economisch denken en betrekken daarbij studenten en wetenschappers van diverse academische achtergronden.
Our New Economy (ONE) wil een economie die goede levens voor alle mensen binnen de ecologische grenzen van de Aarde realiseert. Om dit te bereiken ontwikkelt ONE met denkers en ondernemers theorieën en praktijken die aantonen dat het echt anders kan.
Platform DSE (Duurzame en Solidaire Economie) zet zich in voor een rechtvaardige en dienstbare economie die in balans is met het natuurlijk vermogen van de Aarde. Vanuit een mondiale invalshoek richt het platform zich op de Nederlandse economie en samenleving.
Thema onderwijs in 2015
In 2015 schreef Esther Somers van het platformDSE de tekst voor dit thema.