Waarom het thema “bestuur”?
Als slecht bestuur de oorzaak is van een crisis, dan ligt het voor de hand om een goed bestuur te verlangen als basisvoorwaarde voor succesvolle transitie. Slecht bestuur kan op alle niveaus tot problemen leiden, van lokaal bestuur in de (deel-) Gemeente tot de Verenigde Naties. Vooral het debat over Europa gaat alle kanten op. Voor de populistische groepen is de EU een kwaad dat bestreden moet worden. Mede daardoor houden steeds partijen vaak een slag om de arm als het over de bevoegdheden van de EU gaat. Een erg pro-Europees standpunt kan wel eens tot kiezersverlies leiden.
Problemen door slecht bestuur
Klassiek linkse groeperingen (partijen en vakbonden) zijn vaak ook gereserveerd als het over de EU gaat. De EU is vaak ook bezig met handelsverdragen met grote voordelen voor multinationals, met bezuinigingen die de verzorgingsstaat laat inkrimpen en nog meer beleid waar Europeanen nadeel van voelen. Bij de nieuw toegetreden Oost-Europese landen zien we dat invoering van EU-regels niet altijd leidt tot een democratischer regering. Ook de centrale macht van een informeel orgaan als de Eurogroep (met als motto: bezuinig en groei) zien Europeanen als ondemocratisch. Aan ecologie en duurzaamheid wordt in de EU weliswaar lippendienst bewezen, maar in het beleid blijkt de neoliberale vrije markt bepalend. Tegelijk realiseren we ons dat de EU een onmisbaar instituut is. Brexit biedt een kans om opnieuw het debat over de Europese toekomst te houden, en het fenomeen Trump is een goede aanleiding om over internationale handel nieuwe EU-standpunten te formuleren.
Draagvlak en democratie
Populisten en nationalisten denken dat de problemen binnen de landsgrenzen kleiner zijn dan daarbuiten. Dat werkt al lang niet meer zo. Problemen met grote financiële instellingen of mondiale ondernemingen kunnen niet in afzonderlijke landen worden afgehandeld. Ecologisch erfgoed als het Białowieża woud of behoud van natuurgebieden is altijd grensoverschrijdend. Duurzaam en solidair stopt niet bij de grens. Net zo als vluchtelingen dat ook niet doen en dus een Europees antwoord vragen.
Een belangrijk punt om mee te beginnen is het creëren van meer draagvlak voor de EU. Door de genoemde halfslachtige houding van veel partijen is het draagvlak beperkt. Wat we nodig hebben is een nieuwe visie op de EU waarin de zeggenschap van de kiezer ook tot uitdrukking komt in de structuur en waardoor er weer energie vrijkomt om over de EU na te denken. Deze sluit wat ons betreft aan bij ons standpunt over regio’s. Wanneer we naast de directe verkiezingen (Europa breed op basis van politieke stromingen) voor het Europees Parlement (EP) ook vanuit Europese regio’s de afgevaardigden kunnen kiezen voor het EP dan hebben we op twee manieren een directe band met de volksvertegenwoordigers. Het EP kiest de commissarissen en de voorzitter van de Commissie. De Commissie ontwikkelt wetsvoorstellen en richtlijnen waarover het EP moet stemmen. De huidige Europese Raad zou zich kunnen ontwikkelen tot een Senaat die tezamen met het EP ‘er uit moeten komen’ voor wat betreft de besluitvorming.
Het kan ook anders
De EU hervormt zich tot een circulaire regionale economie. Dat is een economie gebaseerd op hernieuwbare grondstoffen en energie, die door hergebruik en recycling zuinig omgaat met schaarse grondstoffen en die schadelijke emissies tot een minimum beperkt. De regio is de basis, maar vormt natuurlijk niet de hele economie. Voor sommige producten is een grotere schaal nodig.
De euro is aan enige revisie toe. Je kunt daarbij denken aan de Bancor, een door Keynes ontwikkelde internationale munt waarin zowel voor overschotten als voor tekorten op de lopende rekening boeterente betaald wordt. Dit stimuleert zowel overschotlanden als tekortlanden om maatregelen te nemen en vermijdt discussies zoals we die nu hebben. Keynes noemde zijn plan een voorstel voor financiële ontwapening! Daarnaast worden plannen ontwikkeld om speculatieve transacties met de euro onmogelijk te maken. Plannen worden voorts ontwikkeld om alle ondernemingen (dus niet alleen financiële instellingen) die ‘too big to fail’ zijn te onderwerpen aan streng toezicht. Naast een hervorming van de Euro is er ruimte voor lokale (regionale) munten. Lokaal geld bevordert de economie van de regio, en is transparanter en democratischer.
Rechtvaardige internationale handel
De houding van Trump tegenover internationale handelsverdragen heeft ook geleid tot een opschorting van de TTIP-onderhandelingen. Dit geeft ruimte om ons opnieuw te bezinnen over internationale handel. De EU moet wat ons betreft geen verdere vrijhandelsverdragen afsluiten, en expliciet gaan werken aan een rechtvaardig alternatief. Landen en regio’s moeten het recht hebben lokale productie te bevorderen, en strenge eisen op gebied van arbeids- en milieuomstandigheden te stellen. We willen een rechtvaardige mondiale ordening met een organisatie (een geheel herziene WTO?) die de nodige bescherming geeft aan belangrijke sociale, ecologische en culturele waarden en die waar ook ter wereld het vrije handelsverkeer daaraan dienstbaar maakt.
Gemeenschappelijk buitenlands beleid
Het afbreken van vijandbeelden hoort bij een Europa dat verdeeldheid wil uitbannen en vrede wil bevorderen. Laten we ook hier meer aandacht aan geven met concrete initiatieven in internationaal verband. Dat versterkt ook de noodzakelijke ontwikkeling van een gemeenschappelijk buitenlands beleid. Samenwerking op het gebied van defensie is nuttig, om de afhankelijkheid van de VS te verminderen. Die samenwerking is zuiver defensief en op vredesmissies gericht. De nadruk ligt op het versterken van de diplomatie, om zo te helpen conflicten te beëindigen.
Gebruik het momentum
Een uitvoerig debat over de toekomst van de EU is meer dan wenselijk. De inhoud van het debat: voorstellen als hierboven; de voorstellen van DiEM25 van Varoufakis, de voorstellen voor een aparte democratisering van de Eurozone van Piketty e.a.; het voorstel voor een EU met meerdere snelheden; de verandering van het vetorecht enz..
De Europese Commissie organiseert dit debat op voorstellen van het Europees Parlement. Parallelle debatten van ngo’s en andere maatschappelijke organisaties worden aangemoedigd. Als de EU faalt is een terugweg naar provincialisme, vergroting van culturele en maatschappelijke tegenstellingen en uiteindelijk de toename van nationalisme, revanchisme en animositeit in Europa niet ondenkbaar.
De meest gewenste toekomst van de EU staat of valt met de acties die van onderop genomen worden. Door daadwerkelijk het debat te beginnen; door de alternatieven te bespreken in politieke partijen en ngo’s en door initiatieven over grenzen heen te organiseren.
Voorbeelden in de praktijk
Goed ondernemerschap
Met Ondernemers van Nu willen we duurzame bedrijven en ondernemers blijven prikkelen om alternatieven voor het huidige economische systeem te verkennen en implementeren, en vooral ook prikkelen om de dieperliggende oorzaken en complexiteit van de huidige crises te observeren en onderzoeken. Dat doen we door het op onregelmatige basis uitnodigen van bijzondere sprekers (Jan Terlouw, Willem Ferwerda, Kate Raworth en Nora Bateson) of vernieuwers die de moed hebben om op zoek te gaan naar de wortels, de complexiteit van het bestaan onder ogen durven te zien, mensen voor wie een quick fix te makkelijk is, die bestaat namelijk niet.
Deze organisaties zijn actief met dit thema
Wereld Fedralisten Beweging (WFBN) streeft naar het instellen van mondiale gezagsorganen met wettelijke en politieke autoriteit om problemen op te lossen die alleen op wereldniveau kunnen worden opgelost, en tegelijkertijd de zeggenschap van de afzonderlijke staten bewaren als het gaat om zaken die in essentie als intern beschouwd kunnen worden.
TNI (Transnational Institute) wil de internationale sociale bewegingen versterken met rigoureus onderzoek, betrouwbare informatie, gedegen analyse en constructieve voorstellen die vooruitstrevende, democratische beleidsverandering en gemeenschappelijke oplossingen voor wereldwijde problemen bevorderen. Daarbij fungeert TNI als een unieke verbinding tussen sociale bewegingen, betrokken wetenschappers en beleidsmakers.
De missie van Good Governance Monitor is het bevorderen van good governance en bestuurlijke integriteit in alle geledingen van onze samenleving. Een wijze van besturen die alles heel en ongeschonden houdt. Dit leidt tot een evenwichtig en duurzaam resultaat dat goed is voor mens, dier, milieu en rendement inclusief toekomstige generaties.
Platform DSE (Duurzame en Solidaire Economie) zet zich in voor een rechtvaardige en dienstbare economie die in balans is met het natuurlijk vermogen van de Aarde. Vanuit een mondiale invalshoek richt het platform zich op de Nederlandse economie en samenleving.
Our New Economy (ONE) wil een economie die goede levens voor alle mensen binnen de ecologische grenzen van de Aarde realiseert. Om dit te bereiken ontwikkelt ONE met denkers en ondernemers theorieën en praktijken die aantonen dat het echt anders kan.
Thema bestuur in 2015
In 2015 schreef John Huige van het platformDSE de tekst voor dit thema.