Waarom het thema “geldstelsel”?
De invoering van publiek digitaal geldstelsel kan twee structurele problemen van het huidige financieel-monetair systeem − instabiliteit en overregulering – oplossen. Bovendien bieden digitale technologieën als blockchain en smart contracts de mogelijkheid om transparantie van investeringen te verbeteren. Het meenemen van sociale en ecologische waarden in investeringsbeslissingen is essentieel voor het realiseren van (de transitie naar) een duurzame en solidaire economie.
Wat is er aan de hand?
Bankieren is de afgelopen eeuwen uitgegroeid van bedrijfsmodel tot basis van het financieel-monetair systeem. Bij het verstrekken van lening, scheppen banken nieuwe geldtegoeden (hier een uitgebreide uitleg van ING). In eerste instantie bankbiljetten, tegenwoordig bankdeposito’s − het geld op uw bankrekening. Geldschepping door banken heeft groei van de geldhoeveelheid en economische ontwikkeling mogelijk gemaakt; en bovendien betalen vereenvoudigd. Bankieren heeft dus veel gebracht.
Er kleeft echter een groot nadeel aan geldtegoeden: instabiliteit. Geldtegoeden zijn beloftes van de banken en kunnen worden omgewisseld in ‘echt’ geld (cash). Je kunt als rekeninghouder altijd het geldtegoed op uw bankrekening 1-op-1 inwisselen voor cash of overboeken naar andere bank. Indien dit massaal gebeurt komt een bank in de problemen. De instabiliteit van geldtegoeden leidt geregeld tot systeemcrises met desastreuze fiscale, economische en politieke gevolgen. De financiële crisis van 2007-9 is het meest recente voorbeeld.
Om systeemcrises te voorkomen zijn er de afgelopen eeuwen diverse publieke vangnetten geïmplementeerd. De bekendste zijn centrale banken en depositogarantiestelsel. Deze vangnetten hebben diverse neveneffecten. Zo hebben rekeninghouders van banken geen incentive meer om banken te controleren en kunnen banken ongestraft meer risico’s nemen. Om ongewenst gedrag van banken te beperken worden er steeds meer regels geïmplementeerd. De hoeveelheid en de complexiteit van financiële regelgeving is tegenwoordig immens. In diverse landen zijn er meer dan 10.000 pagina’s regelgeving om het financieel-monetair systeem overeind te houden. Volgens de Boston Consultancy Group dienen mondiaal opererende banken zoals ING per dag 200 wijzigingen in regelgeving door te voeren.
De hoeveelheid complexe regelgeving heeft diverse nadelen. Zo wordt toetreden tot de markt steeds lastiger, dreigen kleine banken als Triodos te bezwijken onder de regeldruk, nemen de kosten toe en raken publiek en privaat steeds verder met elkaar vervlochten. Daarnaast draagt complexiteit bij aan intransparantie. Zo is het voor de meeste rekeninghouders vandaag totaal onduidelijk aan welke leningen hun geld is gekoppeld. Onderzoek van PAX laat bijvoorbeeld zien dat 9 van de 10 klanten van ING niet weet dat de bank leningen verstrekt aan kernwapenproducenten en dat driekwart dit onjuist vindt (PAX 2018). In de praktijk gebeurt het wel.
Het kan ook anders
De implementatie van een publiek digitaal geldstelsel biedt burgers en bedrijven een veilig systeem voor betalen en sparen. Een digitale variant van cash is stabiel omdat het geen tegoed is maar een bezit van de rekeninghouder. Een stabiel publiek digitaal geldstelsel maakt het vervolgens mogelijk het bancaire financiële systeem te liberaliseren en regelgeving te versimpelen. In stappen kunnen de publieke vangnetten worden afgeschaft. Hierdoor zal toetreding eenvoudiger worden en zal de diversiteit van financiële intermediairs toenemen. Het toezicht op zo’n systeem kan veel eenvoudiger en effectiever. Niet langer zal de focus liggen op micro- en macroprudentieel toezicht. In plaats daarvan ligt de focus op financieel toezicht: transparantie, inzichtelijk maken van risico’s en bescherming van consumenten en investeerders. Iedere financiële intermediair publiceert een prospectus waarvoor men geld ophaalt (banken hebben hier momenteel een uitzonderingspositie) en rapporteert haar resultaten. Real-time is dankzij digitale technologieën mogelijk. Ook sociale en ecologische waarden worden gerapporteerd. In een dergelijk financieel systeem wordt investeren een bewuste(re) keuze. Men houdt cash aan in materiële of digitale vorm of koopt effecten van bedrijven of financiële intermediairs. Investeringsbeslissing worden dus bewuster en decentraal genomen. Dit is nodig om een duurzame en solidaire economie te realiseren.
Welke experimenten zien we al?
Sinds 2016 onderzoeken diverse centrale banken de mogelijkheid van een central bank digital currency. De Zweedse Riksbank gaat in 2019 zelfs experimenteren met de e-krona. In Nederland wordt al een aantal jaar getracht een depositobank op te richten. Dit is ondanks unanieme steun van Tweede Kamerleden nog niet gelukt. De huidige Europese wetgeving zit in de weg en DNB, AFM en politici kijken naar elkaar. Een belangrijke les is dat verandering van het geldstelsel uiteindelijke een politiek onderwerp is. Zonder actie van de wetgever is verandering onmogelijk.
Druk vanuit de maatschappij is nodig om de politici te bewegen. De afgelopen jaren is de roep om fundamentele verandering steeds verder toegenomen. Zo bepleit Ordóñez (de voormalig president van de Spaanse centrale bank) fundamentele verandering en roept Mervyn King (de voormalig gouverneur van de Bank of England) in zijn boek The End of Alchemy op tot een intellectuele revolutie. Zo’n revolutie is ons inziens zeker nodig om het geldstelsel te hervormen en een duurzame en solidaire economie te realiseren.
Voorbeelden in de praktijk
IMMR
Het IMMR is een internationale beweging die de hervorming van het geldstelsel najaagt.
“We need a just money system that works for society and not against it. We are a global movement that challenges the current money system. Our aim is money creation free of debt by a public institution in the public interest”
Rethink the Role of Banks
Marc Beckmann van studentennetwerk Rethinking Economics zat te blokken voor het tentamen van het vak Money & Banking. Hij had uitgekeken naar dit vak, omdat het beloofde over de echte wereld te gaan. Het zou gebeurtenissen zoals de financiële crisis in 2007 en 2009 inzichtelijk maken.
Nu mogelijk een nieuwe financiële crisis op de loer ligt, en de Europese Centrale Bank ongekende aantallen activa koopt, leek het ook een bijzonder actueel thema. Tot zijn verbazing bleek dat de modellen die ze in dit vak leren volgens veel centrale bankiers niet stroken met hoe het bankwezen in de praktijk werkt.
Tijd voor actie en Rethinking Economics studenten schreven samen met 57 prominente economen een brief waarin zij de hoogleraren economie oproepen om hun onderwijs over geld en bankieren te heroverwegen, in het licht van de empirische bewijzen tegen deze theorieën.
Deze organisaties zijn actief met dit thema
OnsGeld is een beweging van mensen die betrokken zijn bij het streven naar hervorming van het geldstelsel. Samen voeren we campagne voor een eerlijk geldstelsel dat stabiel, dienstbaar en democratisch is. We kunnen bestaan dankzij donaties van mensen zoals jij. We zijn politiek neutraal.
Sustainable Finance Lab (SFL) streeft naar een stabiele en robuuste financiële sector die bijdraagt aan een economie die de mens dient zonder daarbij zijn leefmilieu uit te putten. Hiertoe ontwikkelen wij ideeën en bieden een platform om deze te bespreken. SFL wil een brug zijn tussen de academische wereld en de praktijk; wetenschappers in gesprek brengen met financiële professionals, toezichthouders, beleidsmakers en andere bij een duurzame financiële sector betrokkenen.
Platform DSE (Duurzame en Solidaire Economie) zet zich in voor een rechtvaardige en dienstbare economie die in balans is met het natuurlijk vermogen van de Aarde. Vanuit een mondiale invalshoek richt het platform zich op de Nederlandse economie en samenleving.
Our New Economy (ONE) wil een economie die goede levens voor alle mensen binnen de ecologische grenzen van de Aarde realiseert. Om dit te bereiken ontwikkelt ONE met denkers en ondernemers theorieën en praktijken die aantonen dat het echt anders kan.
Thema energietransitie in 2015
In 2015 schreef Martijn Jeroen van der Linden van het platformDSE de tekst voor dit thema.