In 2015 schreef Frans van der Steen van het platformDSE de tekst voor dit thema.
Als het om economie en duurzaamheid gaat is er geen ‘silver bullet’. Toch is er één maatregel die zowel de economie als het milieu direct een grote dienst zou bewijzen en dat is het verlagen van de belasting op arbeid en het tegelijkertijd verhogen van de belasting op grondstoffen, grondgebruik en schadelijke emissies: de gebruiker en de vervuiler betaalt.
Als de belasting op arbeid stevig wordt verlaagd zijn veel mensen, die nu aan de kant staan omdat hun arbeid te duur is geworden, weer inzetbaar. Aan de andere kant vormen de uitputting van grondstoffen en schadelijke emissies een grote bedreiging voor de kwaliteit van het leven en voor de economie. Belast dus wat schaars en schadelijk is en ontlast wat we in overvloed hebben.
Gemeenschappelijke goederen
In Nederland kwam in 2002 net geen vijftig procent van alle belastingen uit belasting op arbeid. In 2012 was dat 57,5 procent. Dat is een flinke stijging in tien jaar. Daarnaast wordt er amper belasting geheven op de uitstoot van broeikasgassen of het gebruik van grond en grondstoffen. Omdat het daarbij gaat om de ‘commons’, onze gemeenschappelijke goederen, is het logisch dat we daarvoor aan de gemeenschap betalen. De Europese Commissie pleit dan ook al geruime tijd voor een verschuiving van belastingen op arbeid naar die op grondstoffen en milieuvervuiling en -vernietiging,
Hoge werkloosheid en baanloze groei zijn een dringend probleem. Hoe kan dat, terwijl we overal om ons heen zeer nuttig werk zien dat niet gedaan wordt? Zo zijn honderdduizenden banen zijn te scheppen met het energiezuinig en klimaatneutraal maken van huizen, het repareren van kapotte producten, het verwerken van afval tot grondstof (circulaire economie) of het produceren van duurzaam en gezond voedsel. Dat we niet in staat zijn onbenutte capaciteiten en talenten te gebruiken, betekent dat er iets fundamenteel mis is met de manier waarop onze economie nu werkt. Veel werk wordt nu simpelweg niet gedaan omdat arbeidskracht zeer zwaar wordt belast. Naast werkloosheid is vernietiging van ons milieu en uitputting van de Aarde een gigantisch probleem. Door een wijziging van het belastingstelsel pak je beide problemen effectief aan. Zo worden bijvoorbeeld de “zwarte” werkster en de klusjesman gewit, komen er kleinere klassen, meer handen aan het bed en meer blauw op straat, krijgen groene bedrijven de wind in de zeilen omdat hun producten relatief goedkoper worden en stimuleert dit achterblijvers om hun productie te verduurzamen.
Een enorme stimulans
We moeten naar een circulaire economie met een nagenoeg gesloten cyclus van grondstoffen en een minimum aan schadelijke emissies. De vergroening van belastingen geeft hieraan een enorme stimulans. Omdat de vervuiler of gebruiker betaalt stimuleert vergroening van belastingen schoon en zuinig gedrag. De verlaging van de belasting op arbeid komt zowel de overheid ten goede – onder meer in de vorm van veel minder uitkeringen – als de werkgevers door lagere productiekosten en meer koopkrachtige vraag, én de werknemer die netto meer in haar/zijn loonzakje overhoudt. Zo onttrekken we geen waarde, maar voegen we via betaalbare arbeid juist waarde toe. Het is dan ook onbegrijpelijk dat deze verschuiving binnen ons belastingstelsel, en ook in Europa, niet hoog op de publieke en politieke agenda staat. Voor eerlijke concurrentie zouden geïmporteerde producten aan dezelfde milieueisen moeten voldoen die we voor Nederlandse producten stellen. Hoewel de WTO en de Europese Unie regels stellen voor handelsbeperkende maatregelen zijn daarvoor op nationaal niveau voldoende mogelijkheden.
Genoemde voorstellen kunnen onze economie meer circulair en duurzaam maken. Bij toenemende schaarste van grondstoffen zullen de prijzen zo hoog kunnen oplopen dat steeds meer mensen diverse producten niet meer kunnen betalen. Ook dan kan quotering uitkomst bieden, willen we voorkomen dat alleen rijken nog alles kunnen kopen. Dan is komt invoering van quotering van de uitstoot in beeld want op die manier wordt het klimaatvraagstuk op een eerlijke en effectieve manier aangepakt. In Engeland is daarvoor het systeem van Tradable Energy Quotas (TEQs) ontwikkeld.
Lancering in 2015
In 2012 is het Platform Duurzame en Solidaire Economie gestart met het schrijven van een 10-punten plan. De dwang om economisch alsmaar te groeien, een beperkt begrip van wat echte welvaart is; het zijn dezelfde krachten die achter de aanhoudende economische, sociale en ecologische problemen schuilgaan. Door die verwevenheid kunnen die problemen alleen in samenhang met elkaar worden aangepakt. Zo kan een ontspannen samenleving niet worden bereikt zonder herverdeling van werk en dat is alleen mogelijk als belasting verschuift: minder op arbeid, meer op vervuiling, gebruik van grondstoffen, winst en vermogen. Daardoor wordt de energietransitie vanzelf aantrekkelijker en komt ook de circulaire economie in zicht. Alleen als de economie weer in balans is met de Aarde, dienstbaar wordt aan de samenleving en de ongelijkheid afneemt, kan vertrouwen het winnen van de angst voor verandering.