Waarom het thema “ontwikkelingshulp en belastingparadijs NL”?
Er gaat veel meer geld van arme landen naar rijke landen dan andersom. Het zuiden helpt het noorden, daarom spreken we van ‘omgekeerde ontwikkelingshulp’. We geven hulp, maar maken de effecten daarvan ruimschoots ongedaan. Meer samenhang in het beleid is nodig. Zeker als we kijken naar Nederland als belastingparadijs.
Het geld stroom naar rijke landen
Global Financial Integrity is een denktank die onderzoek doet naar illegale geldstromen. Zij schat dat in 2012 alleen al ongeveer duizend miljard dollar van ‘Zuid’ naar ‘Noord’ is gegaan door belastingontwijking en -ontduiking en illegale activiteiten. Er is sprake van een stijgende trend. Het totaal van zo’n 130 miljard dollar aan ontwikkelingshulp, met een dalende trend, steekt hierbij mager af. Om wat voor geldstromen van Zuid naar Noord gaat het precies? Allereerst zijn dat afbetalingen en rente op leningen; ontwikkelingslanden betalen hieraan jaarlijks meer dan er aan nieuwe leningen wordt verstrekt! Hoge rentepercentages zorgen ervoor dat ze moeten blijven betalen zonder ooit van de schuld af te kunnen komen.
Illegale activiteiten en belastingparadijzen
Ook wordt veel geld dat is ‘verdiend’ met corruptie, smokkel en criminele activiteiten weggesluisd naar belastingparadijzen. Volgens een schatting van het Tax Justice Network is in die belastingparadijzen zo’n 30.000 miljard dollar ondergebracht. Daarnaast hebben ontwikkelingslanden last van belastingontwijking door multinationals; zij verkopen grondstoffen uit ontwikkelingslanden voor lage prijzen door aan dochterbedrijven in belastingparadijzen, en vandaar weer voor hoge prijzen aan afnemers. Ze maken hun winsten zo vooral in die belastingparadijzen, zodat ze nauwelijks belasting betalen in de landen waar de grondstoffen vandaan komen. De winsten die ze nog wel in ontwikkelingslanden maken verdwijnen vaak naar de aandeelhouders in het buitenland.
Schadevergoedingen in tribunalen
Bedrijven uit het Noorden maken ook steeds meer gebruik van bepalingen in investeringsverdragen om voor private tribunalen schadevergoeding te eisen voor ‘misgelopen winsten’. Zo moest Ecuador 1,7 miljard (!) dollar betalen aan Occidental Petroleum, omdat het een contract voor de winning van olie opzegde, nadat Occidental zich niet aan de bepalingen van dat contract had gehouden. Dus over de rechtsgelijkheid in dergelijke uitspraken kun je ook je twijfels hebben.
Nederland doet daar volop aan mee
Nederland speelt een belangrijke rol bij belastingontwijking door multinationals. Met veel landen zijn belastingverdragen gesloten. Deze verdragen maken het multinationals mogelijk hun winsten te verschuiven naar een Nederlandse vestiging, waar ze nauwelijks belast worden. Die vestigingen zijn vaak alleen brievenbusmaatschappijen. De regering heeft aangekondigd hiertegen maatregelen te gaan nemen, maar het belastingparadijs Nederland moet gewoon gesloten worden. Ook investeringsverdragen moeten worden aangepast, zodat bedrijven minder gemakkelijk via Nederland claims tegen ontwikkelingslanden kunnen indienen. Na de VS is Nederland het land van waaruit het grootste aantal claims wordt ingediend. Zeker 100 miljard dollar is de afgelopen 50 jaar via Nederland geclaimd. Verschillende landen hebben dan ook investeringsverdragen met Nederland opgezegd (o.a. Ecuador, Indonesië, Tanzania).
Het kan ook anders
Ontwikkelingshulp zou bedoeld moeten zijn om de verstoorde balans tussen rijke en arme landen structureel weg te werken. Dat kan niet als er allerlei tegengestelde geldstromen zijn. Deze stromen zullen uiteindelijk moeten stoppen.
Eerlijke belastingen
Tegen belastingontduiking helpt automatische internationale uitwisseling van gegevens tussen belastingdiensten. Daar wordt een begin mee gemaakt, maar ontwikkelingslanden dreigen erbuiten gelaten te worden. Juist voor ontwikkelingslanden is het belangrijk te weten welke onderdanen geld, dat vaak via corruptie is verkregen, naar het buitenland hebben weggesluisd. Bovendien moeten belastingparadijzen gedwongen worden informatie te leveren over het geld dat daar gestald is. Verder moet er een register komen waaruit voor elk bedrijf duidelijk wordt wie de eigenaar is, zodat verschuilen via brievenbusmaatschappijen niet meer mogelijk is.
Verplicht daarnaast multinationals tot ‘country-by-country reporting’ waarin ze per land hun activiteiten, aantal werknemers, omzet en winst aangeven. Op basis hiervan kan de totale belasting die een multinational moet betalen worden verdeeld tussen de landen waarin ze actief zijn, op basis van de activiteiten in elk land (‘unitary taxation’). Dit voorkomt het wegsluizen van winsten.
Kwijtschelden schulden
Tenslotte moeten schulden van ontwikkelingslanden opnieuw beoordeeld en deels kwijtgescholden worden, want waarom zou een land nu nog moeten betalen voor een lening die een dictator in het verleden is aangegaan om wapens te kopen om de eigen bevolking te onderdrukken? Dit terwijl de verstrekkers heel goed wisten dat die leningen niet in de haak waren. Mocht een land zijn schulden niet kunnen betalen, dan is een ordelijk mechanisme nodig om tot een oplossing te komen. Ontwikkelingslanden dringen daar via de Verenigde Naties al jaren op aan, maar het ‘Noorden’ ligt dwars, wat tot gevolg heeft dat zgn. aasgierfondsen schulden voor heel weinig geld kunnen opkopen, en vervolgens jarenlange juridische procedures voeren tegen het land dat ‘failliet’ ging, om toch de volledige waarde van de schuld uitbetaald te krijgen.
Meer weten:
Let’s walk the talk together, Coherentiemonitor 2015.
Korte studie van Lou Keune over omgekeerde ontwikkelingshulp.
Een kort filmpje over mondiale ongelijkheid en omgekeerde ontwikkelingshulp:
Voorbeelden in de praktijk
Economic Justice
SOMO’s onderzoek laat zien hoe de verschillende economische en financiële systemen ongelijkheid in stand houden. En hoe deze systemen de ongelijke machtsverdeling tussen private sector en publieke sector versterken. Door belastingontwijking. Door handels- en investeringsverdragen die bedrijven de macht geven om overheden aan te klagen wegens verstandig nieuw beleid. Door een vluchtig financieel systeem dat in toenemende mate is losgezongen van de reële economie. Burgers betalen de prijs voor dit systeem van ‘private winsten en publieke kosten’. Ze besteden bij het onderzoek bijzondere aandacht aan de gevolgen voor lage-inkomenslanden. Wat is de impact van het economisch beleid van Nederland en de EU op duurzame ontwikkeling en mensenrechten?
F.A.I.R. – Even it Up!
Het algemene doel van F.A.I.R. – Even It Up! is ervoor te zorgen dat burgers zeggenschap krijgen om de ongelijkheid van macht en invloed terug te dringen, zodat de belastingstelsels progressiever worden en regeringen een belasting- en uitgavenbeleid voeren dat ten goede komt aan iedereen en niet aan de 1%.
Dit heeft vier langetermijnresultaten:
- De belastingdruk wordt gelijkmatiger verdeeld en de ongelijkheid wordt verminderd, vooral voor vrouwen.
- Budgetteringsprocessen worden transparanter en de uitgaven voor openbare diensten die gender- en economische ongelijkheden aanpakken, stijgen
- Zuidelijke regeringen, die de belangen van hun burgers vertegenwoordigen, zijn in staat om progressieve veranderingen in mondiale belastingstelsels te beïnvloeden en weerstand te bieden aan externe druk om de verstrekking van door de overheid gefinancierde essentiële diensten te privatiseren of anderszins te beperken
- Oxfam en partners geven toegang tot het opbouwen van vaardigheden, het delen van kennis, evaluatie en leren.
Training voor onderzoeksjournalisten
Hoe krijg je als onderzoeksjournalist of activist betrouwbare informatie over financieel onrecht boven tafel? Dat staat centraal in de training Money Trail, exposing illicit finance. Oxfam Novib lanceert dit nieuwe project samen met Free Press Unlimited, Finance Uncovered en Journalismfund.
Met Money Trail trainen we onderzoeksjournalisten en activisten om betrouwbare informatie over financieel onrecht te verzamelen en deze informatie toegankelijk te maken voor burgers en maatschappelijke organisaties. Zo kunnen ze overheden en bedrijven dwingen tot maatregelen die belastingontwijking, financiële schandalen, corruptie en dubieuze investeringen tegengaan.
Deze organisaties zijn actief met dit thema
Tax justice is een netwerk van acht Nederlandse maatschappelijke organisaties en vakbonden actief op het gebied van belastingen. Het zet zich in voor een mondiaal eerlijk belastingsysteem en pleit voor meer transparantie van bedrijven en overheden.
SOMO (Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen) is een kritisch, onafhankelijk kenniscentrum, zonder winstoogmerk, gericht op multinationals. SOMO onderzoekt sinds 1973 op eigen initiatief multinationals en de gevolgen van hun activiteiten op mens en milieu.
Oxfam Novib pakt het onrecht dat armoede veroorzaakt en in stand houdt van alle kanten aan, met projecten, publiekscampagnes, onderzoek en politieke druk.
Platform DSE (Duurzame en Solidaire Economie) zet zich in voor een rechtvaardige en dienstbare economie die in balans is met het natuurlijk vermogen van de Aarde. Vanuit een mondiale invalshoek richt het platform zich op de Nederlandse economie en samenleving.
Our New Economy (ONE) wil een economie die goede levens voor alle mensen binnen de ecologische grenzen van de Aarde realiseert. Om dit te bereiken ontwikkelt ONE met denkers en ondernemers theorieën en praktijken die aantonen dat het echt anders kan.
Thema ontwikkelingshulp in 2015
In 2015 schreef Gerrit Stegehuis van het platformDSE de tekst voor dit thema.