Wat men beweert:
Net als je de voordelen van fiets versus auto met behulp van een paar helder geformuleerde zinnen uiteen hebt gezet, begint je gesprekspartner over het feit dat we “sowieso met teveel mensen zijn” of een vergelijkbare wisseling van onderwerp. En je herkent vast het moment dat het opeens persoonlijk wordt: “maar jij rijdt auto, dus …”.
In het kort:
Veel gesprekken over de transitie zijn lastige gesprekken. Er is veel wetenschappelijk bewijs dat het ander moet voor klimaat, biodiversiteit en sociale zekerheid. Het vereist ook gedragsveranderingen en daar hebben mensen een hekel aan. Dus in gesprekken komen weerstand voor. Ontkenning is eenvoudiger dan actie en dat uit zicht in veel verschillende vormen, zoals de drogredeneringen.
De Drogreden
Er is een set van zo’n 12 vaak voorkomende drogredenen. Een aantal daarvan lees je hier met een specifiek voorbeeld en een mogelijke reactie.
Het weglaten van bewijs of omkeren van de bewijslast
Een veel gebruikte argumentatietruc betreft het weglaten van het bewijs van een stelling. De uitdaging die jij dan opeens voorgeschoteld krijgt is om te bewijzen dat het niet zo is. Dus iemand kan beweren dat “iedereen weet dat de opwarming van de aarde wordt veroorzaakt door de zon” of “een economie zonder groei bestaat niet, geef mij één argument waarom dat wel kan”.
Jouw gevoel kan zijn dat je nu het tegendeel moet bewijzen, maar je kan natuurlijk eerst vragen waarom iemand vindt dat dit zo is. Het voordeel is dat je iemand eerst beter gaat begrijpen voordat je gaat reageren. Dit werkt vaak goed in gesprekken met mensen waar je het niet helemaal mee eens bent.
De cirkelredenering
Een cirkel is rond omdat het cirkelvormig is. En zo levert iemand die de cirkelredenering gebruik een bewijs dat bestaat uit het (anders) noemen van datgene wat diegene probeert te bewijzen.
Mensen die tegenstander zijn van windmolens vinden ze vaak aantasting van het landschap omdat veel mensen het geen mooi gezicht vinden. Dat is geen bewijs, maar een cirkelredenering. Als je zou vragen of snelwegen dan geen aantasting van het landschap zijn, krijg je te horen dat mensen daar niet over klagen.
Ook deze drogreden is vaak ingegeven door weerstand tegen de veranderingen. Je blijft met iemand in gesprek door bijvoorbeeld te vragen waarom het dan geen mooi gezicht is, of wat volgens diegene een mooi landschap is. Waarom houden ze eigenlijk zo van het landschap? Wat zouden we allemaal moeten behouden aan het landschap, etc.
Bespelen van persoon of ad hominem
“U bent natuurlijk slim genoeg om te weten dat we uiteindelijk met teveel mensen op deze Aarde zijn”. Met deze vleiende zin wordt je – als je niet oplet – voor het karretje van je gesprekspartner gespannen. Ben je anders niet slim genoeg?
Nee, hier lopen natuurlijk twee zaken door elkaar: er wordt gelijktijdig iets beweerd (ook nog eens zonder bewijs, zie hierboven) én degene die dat niet vindt, is waarschijnlijk te dom om het te begrijpen. Een drogreden, vergelijkbaar met de Ad Hominem (op de persoon spelen), een vaak gebruikte gesprekstechniek om ergens onderuit te komen. Bij deze persoonlijke aanval wordt jouw dan vaak iets verweten waardoor jij geen autoriteit zou hebben om iets van het onderwerp te vinden. “Het basisinkomen is niet haalbaar, bovendien ben jij geen econoom, dus wat weet je er nou van?”
Het advies is om terug te gaan naar het argument waar je over begon. Laat je niet verleiden om op deze persoonlijke aanval in te gaan. Benoem het wel als het je opvalt of raakt.
Onjuist beroep op autoriteit
Een variant hiervan ken je zeker: “De economie is alleen nog te redden als de Nederlandse staat eigenaar wordt van alle banken, dat las ik deze week op Facebook.” Nu is Facebook, Twitter of welk medium dan ook geen reden om de boodschap klakkeloos te accepteren. Tegelijk wordt er ook echt goed materiaal verspreid via deze kanalen. Het gaat er vooral om van wie het bericht op Facebook afkomstig is.
De beste aanpak is dus wederom om door te vragen: wie zei dat, of naar welke bron wordt er verwezen? En probeer ook te achterhalen of diegene het echt gelezen heeft – dus vraag naar de belangrijkste argumenten van het onderzoek of de bron.
Die bronnen kun je overigens eenvoudig nagaan. Er is een klein aantal wetenschappers en pseudowetenschappers dat veel schrijft over het niet bestaan van door de mens veroorzaakte klimaatverandering. Op Desmog kun je nagaan of je met zo’n charlatan te maken hebt als bron. En op Skeptical Science vind je bovendien vaak goede weerlegging van de onzinstandpunten van zulke artikelen.
Vals dilemma en Stroman
Een veelvoorkomend vals dilemma, dat we ook bij deze Veel Gebruikte Argumenten vaak zien, is een oneigenlijke tegenstelling tussen economie en milieu of klimaat. “Klimaatmaatregelen kosten veel geld, dus eerst moet de economie groeien.”
Bij het valse dilemma wordt vaak slechts 1 optie genoemd als onderdeel van tegenstelling (je zou toch ook klimaatmaatregelen kunnen betalen door geld te besparen door minder energie te verspillen?). Soms wordt er ook nog gebruik gemaakt van overdrijvingen, ook wel de Stroman genoemd: “dus jij zegt dat klimaatmaatregelen onze economie in de soep mogen laten lopen?” Dat is niet iets wat jij hebt beweerd, maar jouw gesprekspartner heeft dat argument nu wel gebruikt om de in discussie mee aan te gaan.
Bij dit soort drogredenen moet je wel scherp blijven. Probeer zo snel mogelijk aan te geven dat jij vindt dat dit dilemma niet klopt of dat er sprake is van een stroman (en dat je dit niet waardeert). En maak duidelijk wat wel jouw standpunt is (“ik beweer juist het omgekeerde – dat belangrijke klimaatmaatregelen uitblijven omdat we zo eenzijdig op onze korte termijn economie focussen”).
In het algemeen
Je merkt dat veel drogredenen jou kunnen uitdagen om te ‘happen’. Juist als je niet in debat gaat, maar een gesprek begint, dan sta je open om vragen te stellen. Probeer er eerst achter te komen wat mensen drijft en waarom ze bepaalde standpunten en zienswijzen innemen. Je zal zien dat er ergens punten zijn waar je overeenkomst van mening hebt en van waaruit je samen kunt onderzoeken welke overlap er is in jullie beelden voor een duurzame sociale toekomst.
