Uit CBS onderzoek blijkt dat meer dan de helft van kleine bedrijven het voorbestaan vreest als de crisis langer dan een half jaar gaat duren. De grote (online) bedrijven zien hun omzet echter groeien. Het Nederlandse volk uit haar gevoel van onmin op het moment dat er berichten naar boven komen over (grotere) bedrijven met (externe) aandeelhouders die overheidssteun aanvragen.
En terwijl we met verbazing de schone lucht in- en uitademen en ons afvragen of – en welke lessen we nog moeten leren in de coronatijd, krijgt de KLM miljardensteun. Dat de overheid in februari 2019 voor 750 miljoen aan aandelen binnen de KLM holding verworven heeft, speelde ongetwijfeld een rol bij de keuze voor de omvang van de steun.
De overheid is bezig met verdere steunmaatregelen in verband met corona en politieke partijen pleiten ervoor dat deze conditioneel moeten zijn: ondernemers mogen als tegenprestatie voor het ontvangen van steun bijvoorbeeld geen personeel ontslaan. Ook zie ik een pleidooi en een petitie die ervoor pleiten dat steun gekoppeld moet worden aan een verduurzaming van het beleid van de onderneming. Allemaal condities die ten dienste moeten staan van waarden, die de overheid en wij als burger belangrijk vinden, maar die op deze manier de ondernemersvrijheid inperken.
Ik wil óók graag een gezonde wereld verschoond van doorgeslagen aandeelhouderskapitalisme, dat mensen zinvol werk kunnen doen, maar er is iets -verborgen aan de oppervlakte- wat essentieel is om te veranderen, als we duurzaamheid willen dienen, werkgelegenheid willen stimuleren en streven naar een andere nieuwe economie. Eigendom en aandeelhouderschap hebben een enorme invloed op het welzijn van een onderneming. Prachtige startups en ondernemingen verloren waardevolle aspecten van de onderneming nadat extern kapitaal in ruil voor aandelen en zeggenschap in de onderneming kwam. Tegelijkertijd heeft eigendom ook een aanzienlijke rol op de groeiende ongelijkheid.
Als er enerzijds het (beursgenoteerde) bedrijf met aandeelhouders is en aan de andere kant het MKB-bedrijf in particuliere handen, kunnen we ook een nieuwe categorie toevoegen, namelijk: bedrijven die van zichzelf zijn. Dit principe staat ook wel bekend als “steward-ownership”. Een bedrijf wat van zichzelf is bestaat om de eigen missie te dienen en zo’n bedrijf beschouwt winst als een middel om dat te bereiken (en niet als een doel). Om deze bedrijven juridisch vorm te geven worden stemrecht en economisch recht gesplitst. Het opdrijven van efficiëntiemaatregelen, ongebreidelde groei, compromissen sluiten met het duurzaamheidsbeleid, uitknijpen van leveranciers om de winst te vergroten, etc., het kan op deze manier niet meer door externe aandeelhouders afgedwongen worden. En de bestuurder heeft er ook geen baat bij. De prikkel om te sturen op winstmaximalisatie is op deze manier juridisch weggenomen. Goed nieuws voor alle bepleiters van circulaire en/of doughnut economie en duurzaamheid: het op deze wijze vormgeven van eigendom biedt pas écht het fundament om de idealen te borgen.
Waarom moeten we het in coronatijd over eigendom van ondernemingen gaan hebben?
We verwachten dus een groot aantal faillissementen van bedrijven die vóór corona nog bestaansrecht hadden en die mogelijk ook ná corona weer bestaansrecht hebben. Een curator (die nu ook nog eens onder verhoogde werkdruk zal komen te staan) zal binnen de kortst mogelijke tijd de hoogste prijs trachten te krijgen door activa te verkopen. De verwachte kopers zullen, naar verwachting, de wat grotere rijkere investeerders zijn. Deze zullen sommige ondernemingen laten doorstarten en bij andere ondernemingen de krenten uit de pap halen voor de belangen van eigen andere ondernemingen. Misschien denkt u nu: “maar investeringen van grote partijen zijn toch juist goed voor de economie?” Uit onderzoek van de Amerikaanse econoom William Lazonick blijkt het tegenovergestelde. Volgens Lazonick vermindert verdere marktconcentratie de productiviteit van de economie. Zo wordt het percentage MKB nog kleiner, de economie zwakker en de ongelijkheid wordt verder versterkt.
Ik wens het MKB-bedrijf geen faillissement toe. Maar mócht een MKB-bedrijf de pech hebben, dan moet ze de kans krijgen op een “Second Founding”. Een Second Founding is een doorstart gestoeld op steward-ownership. Zo kan de oorspronkelijke bestuurder eventueel zeggenschap houden. De financiering kan geschieden door de verschillende stakeholders (denk aan leveranciers, klanten, personeel) of door investeerders die het principe steward-ownership omarmen en tegen een realistisch rendement willen financieren. Zo’n “Second Founding” vraagt begrip van crediteuren (banken/belasting), een aangepaste werkwijze van de curator en een lange termijnvisie. Belangrijk om te weten: bedrijven die op deze wijze hun eigendom hebben vormgegeven zijn gezonder en leven langer! En ze bestaan, ook in Nederland.
Het faciliteren van een Second Founding voor ondernemers die in een (corona)faillissement terecht zijn gekomen is de eerste stap die nú nodig is om de negatieve effecten van aandeelhouderskapitalisme te kenteren en waarden als duurzaamheid, werkgelegenheid maar juist óók ondernemersvrijheid te faciliteren voor de toekomst.
Dit is de weg naar een kapitalisme 2.0: een vrije economie die de mens dient.
Jennifer Benson is ondernemingsadviseur, expert op het gebied van steward-ownership en Fellow bij Our New Economy. Jennifer agendeert dit onderwerp bij belanghebbenden en wil zich inzetten voor ondernemingen die in aanmerking komen voor een Second Founding.