7. Stop omgekeerde hulp (2015)

Er gaat veel meer geld van arme landen naar rijke landen dan andersom. Zuid helpt Noord dus, ofwel ‘omgekeerde ontwikkelingshulp’. We geven hulp, maar maken de effecten daarvan ruimschoots ongedaan. Meer coherentie in het beleid is nodig.

Global Financial Integrity, dat onderzoek naar illegale geldstromen doet, schat dat in 2012 alleen al ongeveer duizend miljard dollar van ‘Zuid’ naar ‘Noord’ is gegaan door belastingontwijking en -ontduiking en illegale activiteiten, en dit met een stijgende trend. Het totaal van zo’n 130 miljard dollar aan ontwikkelingshulp, met een dalende trend, steekt hierbij mager af. Om wat voor geldstromen van Zuid naar Noord gaat het meer precies?

Allereerst zijn dat afbetalingen en rente op leningen; ontwikkelingslanden betalen hieraan jaarlijks meer dan er aan nieuwe leningen wordt verstrekt! Hoge rentepercentages zorgen ervoor dat ze moeten blijven betalen zonder ooit van de schuld af te kunnen komen.

Naar de aandeelhouders

Ook wordt veel geld dat is ‘verdiend’ met corruptie, smokkel en criminele activiteiten weggesluisd naar belastingparadijzen. Volgens een schatting van het Tax Justice Network is in die belastingparadijzen zo’n 30.000 miljard dollar ondergebracht. Daarnaast hebben ontwikkelingslanden last van belastingontwijking door multinationals; zij verkopen grondstoffen uit ontwikkelingslanden voor lage prijzen door aan dochterbedrijven in belastingparadijzen, en vandaar weer voor hoge prijzen aan afnemers. Ze maken hun winsten zo vooral in die belastingparadijzen, zodat ze nauwelijks belasting betalen in de landen waar de grondstoffen vandaan komen. De winsten die ze nog wel in ontwikkelingslanden maken verdwijnen vaak naar de aandeelhouders in het buitenland.

Bedrijven uit het Noorden maken ook steeds meer gebruik van bepalingen in investeringsverdragen om voor private tribunalen schadevergoeding te eisen voor ‘misgelopen winsten’. Zo moet Ecuador 2,3 miljard dollar betalen aan Occidental Petroleum, omdat het een contract voor de winning van olie opzegde, nadat Occidental zich niet aan de bepalingen van dat contract had gehouden.

Nederland speelt een belangrijke rol bij belastingontwijking door multinationals. Met veel landen zijn belastingverdragen gesloten, die het multinationals mogelijk maken hun winsten over te brengen naar een Nederlandse vestiging, waar ze nauwelijks belast worden. Die vestigingen zijn vaak alleen brievenbusmaatschappijen. Een aantal belastingverdragen met ontwikkelingslanden wordt al herzien, maar het belastingparadijs Nederland moet gewoon gesloten worden. Ook investeringsverdragen moeten worden aangepast, zodat bedrijven minder gemakkelijk via Nederland claims tegen ontwikkelingslanden kunnen indienen.

Brievenbusmaatschappijen

Tegen belastingontduiking helpt automatische uitwisseling van gegevens tussen belastingdiensten. Daar wordt een begin mee gemaakt, omdat ook westerse overheden met grote schulden zitten, maar ontwikkelingslanden dreigen er buiten gelaten te worden, terwijl het voor hen belangrijk is te weten welke onderdanen geld, dat vaak via corruptie is verkregen, naar het buitenland hebben weggesluisd. Bovendien moeten belastingparadijzen gedwongen worden informatie te leveren over het geld dat daar gestald is. Verder moet er een register komen waaruit voor elk bedrijf duidelijk wordt wie de eigenaar is, zodat verschuilen via brievenbusmaatschappijen niet meer mogelijk is.

Verplicht daarnaast multinationals tot ‘country-by-country reporting’ waarin ze per land hun activiteiten, aantal werknemers, omzet en winst aangeven. Op basis hiervan kan de totale belasting die een multinational moet betalen worden verdeeld tussen de landen waarin ze actief zijn, op basis van de activiteiten in elk land (‘unitary taxation’). Dit voorkomt het wegsluizen van winsten.

Tenslotte moeten schulden van ontwikkelingslanden opnieuw beoordeeld en deels kwijtgescholden worden, want waarom zou een land nu nog moeten betalen voor een lening die een dictator in het verleden is aangegaan om wapens te kopen om de eigen bevolking te onderdrukken? Dit terwijl de verstrekkers heel goed wisten dat die leningen niet in de haak waren.

Lancering in 2015

In 2012 is het Platform Duurzame en Solidaire Economie gestart met het schrijven van een 10-punten plan. De dwang om economisch alsmaar te groeien, een beperkt begrip van wat echte welvaart is; het zijn dezelfde krachten die achter de aanhoudende economische, sociale en ecologische problemen schuilgaan. Door die verwevenheid kunnen die problemen alleen in samenhang met elkaar worden aangepakt. Zo kan een ontspannen samenleving niet worden bereikt zonder herverdeling van werk en dat is alleen mogelijk als belasting verschuift: minder op arbeid, meer op vervuiling, gebruik van grondstoffen, winst en vermogen. Daardoor wordt de energietransitie vanzelf aantrekkelijker en komt ook de circulaire economie in zicht. Alleen als de economie weer in balans is met de Aarde, dienstbaar wordt aan de samenleving en de ongelijkheid afneemt, kan vertrouwen het winnen van de angst voor verandering.